ጦቢያ

  ብርሃኑ ዘርይሁን የልብወለድ ደራሲ፣ ጸሐፊ ተውኔት፣ ጋዜጠኛ (Te De) ብርሃኑ ዘርይሁን የልብወለድ ደራሲ፣ ጸሐፊ ተውኔት፣ ጋዜጠኛ ነበር።  የድርሰት ሥራዎቹ፦ ► የእንባ ደብዳቤዎች ► ድል ከሞት በኋላ ► አማኑኤል ደርሶ መልስ ► የበደል ፍጻሜ ► ጨረቃ ስትወጣ ► ብር አምባር ሰበረልዎ ► የቴዎድሮስ እንባ ► የታንጉት ምስጢር ► ማዕበል የአብዮት ዋዜማ ► ማዕበል የአብዮት መባቻ እና ► ማዕበል የአብዮት ማግስት ሲሆኑ  ተውኔቶችም፦ ► ጣጠኛው ተዋናይ ► ሞረሽ ► የለውጥ አርበኞች እና ► ባልቻ አባ ነፍሶ ናቸው። በጣም አይናፋር ነው ይሉታል። የሚሰራውን ነገር ላይ በደንብ ጥናት ያደርጋል። የተዋጣለት የታሪካዊ ልብወለድ ደራሲ ነው፦ የታንጉት ሚስጥር፣ የቴዎድሮስ እንባ፣ ማእበል(የአብዮት ዋዜማ፣ የአብዮት መባቻ፣ የአብዮት ማግስት) ምናልባት በኢትዮጵያ ታሪካዊ ልብወለድ ትልቁ ስም ብርሃኑ ዘርይሁን ሳይሆን አይቀርም። ብርሃኑ ዘመናዊ ትምህርት ለመማር ብዙ መስዋዕትነት ከፍሏል። በጋዜጠኝነት ዘመኑ እውነት እውነት በመፃፉ ከስራ ታግዷል። በመጨረሻ ታላቁን የልብወለድ መጽሐፉን ሳይገላገል አልፏል። በአፄ ቴዎድሮስ ዙሪያ የተፃፉት "የታንጉት" ሚስጥር" እና "አንድ ለናቱ" ሁለቱም ግሩም ታሪካዊ ልብወለዶች ናቸው። ለሁለቱም ደራሲያን ቁንጮ ስራቸው ይመስሉኛል። አቤ ጉበኛ በ"አልወለድም" ልብወለድ መፅሀፉ በግዜውም ሆነ አሁን ድረስ አንገብጋቢ የሆነ ጥያቄ ቢያነሳም ለኔ እንደ ስነፅሁፍ ስራ "አንድ ለናቱ" የሚበልጥ ሆኖ ይሰማኛል። ብርሀኑ ዘርይሁንም "የታንጉት ሚስጥር"ን በፃፈበት ወቅት ችሎታው ጣራ የነካበት ወቅት ይመስለኛል። በመጀመሪያ የተፃፈው "አንድ ለናቱ" በመሆ...

  አቶ ማሞ ይንበርብሩ (ማሞ ካቻ) እስቲ እናስታውሳቸው፣ ተቀብሮ እንዳይቀር አኩሪ ታሪካቸው  (ደረጀ መላኩ)   አቶቢሲ ማሞ ካቻ የት ትሄዳለህ? ገብረ ጉራቻ… ታዳጊው ማሞ ይንበርበሩ ገና በጨቅላ እድሜው አባቱ አቶ ይንበርበሩ በሥራ ምክንያት ወደ ኢሊባቦር ጎሬ ሲዛወሩ አብሮ ሄደ። ብዙም ሳይቆይ አባቱ የጣልያንን ወራሪ ኃይል ለመከላከል ዘምተው፤ በማይጨው ጦርነት የተሰው ሲሆን እናቱ በህመም ምክንያት ቀደም ብለው ሞተው ስለነበር ገና በ12 ዓመት እድሜው ያለ ወላጅ ቀረ። ወላጅ አልባውን ታዳጊ፤ ለግዜው የኢትዮጵያን ሠራዊት አሸንፈው ከገቡት የጣልያን የጦር መኮንኖች አንዱ አግኝቶት ወደ አዲስ አበባ ሲመጣ ይዞት መጣ። ታዳጊው ማሞ አንበርብር አዲስ አበባ በመምጣቱ የዕለት ጉርሱን የማግኘት እድሉ ቀለል አለለት። እዛው አካባቢ የሚገኝን ሻይ ቤት ተጠግቶ ብርጭቆ እያጠበና እየተላላከ በክፍያ መልክ ምግቡን እየሰጡት ኑሮውን ጀመረ። ብልህና ፈጣን ልጅ የነበረው ማሞ አንበርብር በሻይቤቱ ሥራ ብዙም ሳይቆይ፤ በራሱ ሠርቶ ገንዘብ የሚያገኝበትን መንገድ ማሰብ ጀመረ። አስቦም ያገኘው ዘዴ፤ አራት ኩሽኔታ የተገጠመለት መቀመጫ ያለው ተሽከርካሪ ሠርቶ፤ ህጻናትን አሳፍሮ እየጎተተ ከሠይጣን ቤት (ከቴዎድሮስ አደባባይ) እስከ ቴሌኮሙኒኬሽን ጽሕፈት ቤት ድረስ እያንሸራሸረ ገንዘብ ማስከፈል ነበር። ቀስ በቀስ ሳንቲሙ እየተጠራቀመ ሲመጣ አሁንም ሌላ የሕጻናት ማንሸራሸሪያ ተሽከርካሪ አዘጋጀ። ይህ ተሽከርካሪ ሳይክል ሲሆን ፔዳልም ሆነ ካቴና የሌለው አሮጌ ነበር። በሁለቱ ጎማዎች ምትክም ማሞ ራሱ ቆራርጦ የሠራቸው ተሽከርካሪዎች ተገጥመውለት አሁንም እሱን እየጎተተ ሕጻናትን በማንሸራሸር የተሻለ ገንዘብ ማግኘት ጀመረ፡፡   ይህን ማሞን...

  አማርኛ ቋንቋ ከውጪ ቋንቋዎች የተዋሳቸው ቃላት ምሳሌዎች፦ ከግሪክኛ፦ ጠረጴዛ ከአረብኛ፦ ባሩድ ከቱርክኛ፦ ሰንደቅ ከፈረንሳይኛ፦ ባቡር ከጣልኛ፦ ቡሎን ከእንግሊዝኛ፦ ኢንተርናሽናል የሀገራችን ቋንቋዎች ከውጪ ቋንቋዎች በርካታ ቃላትን ወርሰዋል፡፡ ይህም ከብሉይ ዘመን ጀምሮ ይታይ የነበረ ክስተት ነው፡፡ የመወራረሱ አድማስ ስፋቱን የጨመረው ግን በአስራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ ላይ ነው፡፡ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በቀጣዮቹ አንድ መቶ ሀያ ዓመታት ውስጥ የታዩት ሀገር አቀፍና ዓለም አቀፍ ክስተቶች የሀገራችን ቋንቋዎችን ለውጪ ቋንቋዎች ተጽእኖ የበለጠ ክፍት እንዲሆኑ አድርገዋቸዋል፡፡ ታዲያ ከሶስት ሺህ ከሚልቁት የውጪ ቋንቋዎች መካከል ለሀገራችን ቋንቋዎች ብዙ ቃላትን ለማውረስ የበቁት አራቱ ብቻ ናቸው፡፡ እነርሱም  ዐረብኛ፣  ፈረንሳይኛ፣  ጣሊያንኛና  እንግሊዝኛ ናቸው፡፡  የቱርክ እና የጀርመን  ቋንቋዎችም ጥቂት ቃላትን ለሀገራችን ቋንቋዎች አበርክተዋል፡፡ ***** ዐረብኛ በሀገራችን ቋንቋዎች ላይ ተጽእኖ ለመፍጠር የቻለው በዋናነት የእስልምና ሀይማኖት የአምልኮና የትምህርት ቋንቋ ስለሆነ ነው፡፡ በመሆኑም ከእስልምና እምነት ጋር በተያያዘ ለአምልኮና ለትምህርት አገልግሎት ላይ የሚውሉ ቃላት በአብዛኛው ከዐረብኛ የተገኙ ናቸው፡፡ ለምሳሌ መስጊድ/መስጂድ፣ ኢማም፣ ቃዲ፣ አዛን፣ መጅሊስ፣ መድረሳ ወዘተ… የመሳሰሉትን መጥቀስ ይቻላል፡፡ በሂደት ደግሞ የዐረብኛ ቃላት በአምልኮ ውስጥ ካላቸው አስፈላጊነት አልፈው በተራው ሰው ንግግር ውስጥም ገብተዋል፡፡ ይህ ክስተት በስፋት የሚስተዋለው ግን አብላጫው ነዋሪ ህዝብ ሙስሊም በሆነባቸው እንደ ወሎ፣ ሀረርጌ፣ ባሌ፣ ጅማ፣ ሶማሊ (ኦጋዴን)፣ ቤኒሻንጉልና አፋር አካባቢዎች ነው፡...